Avrupa Birliği üye ülkeleri ve aday ülkelerdeki basın ve medya özgürlüğü ihlallerini izleyen ve Medya Özgürlüğü Acil Durum Müdahalesi’nin (MFRR) 2023 yılının ilk altı ayını değerlendiren Medya ve Basın Özgürlüğü İhlalleri İzleme Raporu yayımlandı.
Rapora göre, “Basın ve Medya Özgürlüğü İhlallerini İzleme ve Raporlama Veri Tabanı (Medya Özgürlüğünün Haritalandırılması-MapMF), Ocak-Haziran 2023 döneminde Türkiye’de 172 kişi veya medya kuruluşunun dahil olduğu 136 basın özgürlüğü ihlali tespit etti.
Rapora göre Türkiye, Ukrayna ile birlikte kıtada basın özgürlüğü ihlallerinin en ağır olduğu iki ülkeden biri.
6 Şubat’ta yaşanan yıkıcı depremler ve mayıs ayındaki genel seçimler nedeniyle Türkiye’de bağımsız medya üzerindeki baskıların arttığına dikkat çekilen raporda, Türkiye’nin dünyada gazetecileri en çok hapseden ülkelerden biri olmaya devam ettiği vurgulandı. Raporun yayınlandığı sırada gazeteciler hâlâ cezaevindeydi. .
Kanun ihlalleri
Rapora göre Türkiye’de kaydedilen basın özgürlüğü ihlallerinin neredeyse yarısı (yüzde 44,9) yasal yollardan işlendi. Keyfi tutuklamalar, cezai suçlamalar ve mahkûmiyet kararlarının daima gazetecileri korkutmak, eleştirel ve bağımsız haberciliği susturmak için kullanıldığına dikkat çekilen rapora göre, “terörizm”, “kamu görevlilerine hakaret”, “cumhurbaşkanına hakaret” ve “açıkça tahrik” suçlamaları yöneltiliyor. Gazetecilere karşı kamuoyunu kin ve düşmanlığa sevketme” eylemleri yapılıyor. Uydurma suçlamalarda sıklıkla kullanıldı.
Raporda, TBMM’nin geçen yılın sonlarında kabul ettiği Dezenformasyonla Mücadele Kanunu’na da değinilerek, gazeteci Sinan Aygül’ün bu kanun uyarınca cezalandırılan ilk gazeteci olduğu belirtildi. Depremlerin ardından çok sayıda gazetecinin afet bölgelerinde haber yaparken gözaltına alındığına, devletin depreme müdahalesini eleştiren çok sayıda gazetecinin de dezenformasyon yasası kapsamında “yalan haber yaymak” suçlamasıyla tutuklandığına dikkat çekildi.
Raporda, Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı’nın nisan ayında yürüttüğü terörle mücadele soruşturmaları kapsamında 21 ilde şafak vakti eş zamanlı baskınlarda en az 10 Kürt gazetecinin gözaltına alındığına dikkat çekilerek, şöyle devam edildi: “Baskınlar TBMM önünde gerçekleşti. Türkiye’de 14 Mayıs’ta yapılan ve başta Kürtçe olmak üzere cumhurbaşkanlığı seçimleri “Bu, başta gazeteciler olmak üzere kamuyu ilgilendiren konularda haber yapan gazetecilere yönelik sistematik taciz ve gözdağının bir başka adımını temsil ediyor.”
Geçen yıl Diyarbakır’da tutuklamaları protesto eden gazeteciler Fotoğraf: Felat Bozarslan/DW
Fiziksel şiddete maruz kalma
Raporda, deprem ve seçim haberlerini yapan gazetecilerin fiziksel şiddete maruz kaldığı belirtildi. Gazetecilere yönelik fiziksel şiddetin özellikle özel kişiler tarafından uygulandığı, birçok saldırının arkasında da kamu görevlileri ve güvenlik görevlilerinin olduğu belirtildi.
Haberde, Şubat ayında Halk TV muhabiri Ferit Demir’in Malatya’nın Battalgazi ilçesindeki deprem bölgesinde arama kurtarma çalışmalarını takip ederken terörle mücadele polisi tarafından fiziki şiddete maruz kaldığı hatırlatılırken, gazeteci Rabia Çetin’in de saldırıya uğradığına dikkat çekildi. Adıyaman’da köy korucuları. . Bir başka olayda ise Tele1 muhabiri Hazal İtimat ile kameraman Umutcan Yütük’ün Hatay’daki deprem bölgesini haber yaparken silahlı saldırı girişimine maruz kaldığı bildirildi.
Raporda, Radyo Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK) özellikle deprem ve seçimlerle ilgili eleştirel haberlerinden dolayı medya kuruluşlarına ayrımcı yaptırımlar uyguladığına dikkat çekilirken, televizyon programlarına para cezası ve geçici yasak getirilmesine dikkat çekildi.
DW Türkçe’nin lisansı yenilenmedi
Raporlama sürecinde Türkiye’deki mahkemelerin yüzlerce haber ve sosyal medya paylaşımına erişimi engelleme kararı aldığını vurgulayan MFRR, bu ihlallerin hacimlerinin büyük olması nedeniyle tamamının MapMF’ye kaydedilemediğini belirtti.
MFRR raporunda ayrıca, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın, RTÜK’ün talebi üzerine Haziran 2022’de yayını durdurulan Alman yayıncı Deutsche Welle’nin (DW) Türkiye servisinin işletme lisansının Mart ayında yenilemediği de yer aldı.
Raporda, “DW artık Türkiye’de tüzel kişilik olarak faaliyet gösteremeyecek ve muhabirleri ve editörleri, istikrarlı iş sözleşmelerinden ve sosyal güvenlik yardımlarından mahrum olarak serbest çalışan olarak çalışmaya devam etmek zorunda kalacak.” ifadesine yer verildi.
Rapora göre, Şubat ayında meydana gelen yıkıcı depremlerin ardından muhabirlerin afet bölgelerinde çalışmaları özel kişiler ve kamu otoriteleri tarafından, çoğunlukla da polis tarafından engellenirken, eleştirel habercilik yapan bağımsız haber kuruluşları ve gazeteciler de hedef alındı.
Sosyal medyayı engelle
Raporda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve RTÜK Lideri Ebubekir Şahin’in de “depremle ilgili dezenformasyon yaydıkları” gerekçesiyle gazetecileri hedef alan kişiler arasında yer aldığı, depremden kısa bir süre sonra eski adıyla Twitter olan X’e erişimin hükümet tarafından geçici olarak engellendiği belirtildi. .
Türkiye Radyo Televizyon Üst KuruluFotoğraf: Alican Uludağ/DW
Raporda, “Türk makamları gazetecilerin deprem bölgelerine akreditasyonunu da keyfi olarak reddetti ve daha sonra birçok muhabirin farklı şehirlerdeki oy verme süreçlerini takip etmesi engellendi.” ifadesine yer verilen raporda, mayıs ayındaki genel seçimler öncesinde, erişimi kısıtlayacağı ve etkilenen hesapların ayrıntılarının ve yasal talebin kamuya açıklanmaması gerektiği belirtildi.
MFRR nedir?
Medya Özgürlüğü Hızlı Yanıt (MFRR) projesi, Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi (ECPMF), Avrupa Gazeteciler Federasyonu (EFJ) ve Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI) tarafından oluşturulan bir konsorsiyum tarafından düzenleniyor. Proje Avrupa Konseyi tarafından finanse edilmektedir.
Medya Özgürlüğü Hızlı Müdahale (MFRR), yılda iki kez yayınlanan rapor kapsamında Avrupa Birliği üye ülkeleri ve aday ülkelerdeki basın ve medya özgürlüğü ihlallerini analiz ediyor. Kuruluş, Ocak-Haziran 2023 arasında Avrupa Birliği ve aday ülkelerde 844 kişi veya medya kuruluşunun dahil olduğu 575 medya özgürlüğü ihlali kaydetti. Bunlardan 307’si AB üye ülkelerinde, 268’i aday ülkelerde meydana geldi.
DW Türkçe’ye VPN üzerinden nasıl erişebilirim?
